Sperm DNA hasar testi, spermlerin genetik yapısındaki hasarı belirleyen bir testtir. Erkeklerde sperm değerlendirirken öncelikle spermiogram testi kullanılarak sperm sayısı, sperm hareketi ve sperm morfolojisi (sperm yapısı) değerlendirilmektedir. Ancak sperm kalitesi ve DNA hasarı spermiogram testi ile anlaşılamamaktadır. Çünkü bir gebeliğin oluşabilmesi için sadece sperm sayısı, sperm hareketliliğinin normal olması yeterli değildir, spermin genetik altyapısının da sağlıklı olması, sperm DNA hasarı düzeyinin belirli bir seviyenin altında olması gerekmektedir. Bu nedenle spermin kalitesini değerlendirmek amacıyla sperm DNA hasarı düzeyinin araştırılması ve tedavi edilmesi normal yoldan veya tüp bebek tedavisiyle gebelik elde edebilmek için büyük önem taşımaktadır.

İçindekiler

Sperm DNA Hasarı Nedir?

Sperm hücresinin her bir kromozomunda DNA zincirleri bulunmaktadır ve DNA zincirlerinde bir çok farklı nedenden dolayı kırılmalar ve hasarlanmalar olabilmektedir. Sperm DNA hasarı belirli bir eşik değerin üzerine çıktığında spermin kalitesi azalmakta, spermin yumurtayı dölleme yeteneği olumsuz etkilenmektedir.

Sperm DNA hasarının yüksek olması;

kısırlık,
tekrarlayan tüp bebek başarısızlıkları,
tekrarlayan düşüklere veya
tüp bebek tedavisinde embriyo gelişiminde problemlere neden olmaktadır.

Sperm DNA Hasarı Nedenleri

Sperm DNA hasarına neden olan birçok etken bulunmaktadır. Sperm DNA hasarının nedenleri;

çevresel faktörler,
sigara,
alkol,
obezite,
kötü beslenme,
ileri erkek yaşı,
sıcak ortamlarda uzun süre bulunmak,
genital bölge enfeksiyonları
varikosel

Spermiogram testinde sperm bozukluğu olan erkeklerde sperm DNA hasarı riski daha yüksek iken, sperm testi sonuçları normal olan erkeklerde de sperm DNA hasarı riski bulunmaktadır. Özellikle, kısırlık, tekrarlayan düşükler, tekrarlayan tüp bebek başarısızlıkları, embriyo gelişiminde problem olan çiftlerde, sperm testi normal dahi olsa, sperm DNA hasarı olma riski yüksektir.

Sperm DNA Hasarı Belirtileri

Sperm DNA hasarı belirtileri olarak kabul edilmiş özel bir belirti bulunmamaktadır. Ancak sperm testi sonuçlarında sperm sayısında, hareketinde, şeklinde bozukluk saptanan erkeklerde sperm DNA hasarı görülme riski çok yüksektir.

Kısırlık, tekrarlayan düşükler, tekrarlayan tüp bebek başarısızlıkları, açıklanamayan kısırlık, tüp bebek tedavisinde yavaş embriyo gelişim problemi gibi durumlara yol açabilmektedir. Bu problemler sperm DNA hasarı belirtileri olabilmektedir. Erkekte sperm DNA hasarı olup hamile kalanlar arasında gebeliğin düşükle sonuçlanma riski daha yüksektir.

Sperm DNA Hasarı Nasıl Tespit Edilir?

Sperm DNA hasarı bazı özel testler kullanılarak tespit edilir. Açıklanamayan kısırlık, iki veya daha fazla düşük öyküsü, tüp bebek tedavi başarısızlıkları, embriyo gelişim hızında anormallikler, çok sıcak ortamlarda çalışma, çok sık genital enfeksiyon geçirmiş erkeklerde sperm DNA hasarı testi yapılarak sperm DNA hasarı tespiti yapılmalıdır.

Sperm DNA Hasarı Testi

Sperm DNA hasarının tespiti için tanımlanmış birçok test bulunmaktadır. Sperm DNA hasarı için kullanılan testler; TUNEL, SCSA ve SPerm Comet testleridir. En sık kullanılan sperm DNA hasarı testi TUNEL testidir. DNA hasarı olan spermler özel boyama teknikleri kullanılarak saptanmaktadır. Sperm DNA hasarı testi sonucu değerlendirildiğinde, sperm DNA hasarını %30’un üzerinde olması anormal kabul edilmektedir.

Sperm DNA Hasarı Tedavisi

Sperm DNA hasarı tedavisinde farklı tedavi yaklaşımları bulunmaktadır. Bu tedavilerde amaç sperm DNA hasarını azaltmaktır.

antioksidan tedavi,
yaşam tarzı değişiklikleri,
beslenme şeklinde değişiklikler,
spermin direk testisten alınması

Antioksidan içerikli ilaçlar

Sperm DNA hasarı yüksek olan erkeklerde; sperm DNA hasarının azaltılması için antioksidan içerikli ilaçlar kullanılmaktadır. Antioksidan içerikli ilaçlar serbest oksijen radikallerinin sperm DNA’sı üzerindeki olumsuz etkilerini azaltmaktadır. Antioksidan içerikli ilaçların etkisini göstermesi için 2-3 aylık bir süre gerekmektedir.

Sperm DNA hasarı için kullanılan ilaçlar mutlaka doktor önerisiyle ve doktor gözetiminde kullanılmalıdır.

Yaşam Tarzı Değişiklikleri

Obezite sperm DNA hasarını arttırmaktadır. Kilo fazlası olan erkeklerde, diyet ve egzersizle ideal kiloya ulaşıldıktan sonra sperm DNA hasarı azalmaktadır. Vücut kitle indeksi hesaplanırken; vücut kilosu (kg) boya (metre) bölünür çıkan sonuç tekrar boya (metre) bölünür. Vücut kite indeksinin 20-25 kg/m2 arasında olması gerekir.

Bunun dışında beslenme şeklinin mutlaka değiştirilmesi gerekmektedir. Yağlı yiyeceklerin tüketimi azaltılmalıdır, tereyağı-margarin yerine zeytinyağı kullanılmalıdır. Taze-meyve sebze tüketiminin yüksek olduğu Akdeniz tipi diyet tercih edilmelidir. Karbonhidrat içeriği yüksek besin gruplarının tüketim sıklığı azaltılmalıdır.

Sigara ve alkol kullanımı varsa mutlaka bırakılmalıdır. Çünkü hem sigara tüketimi hem de alkol tüketiminin sperm üzerinde çok ciddi olumsuz etkileri bulunmaktadır.

Sperm DNA Hasarına İyi Gelecek Yiyecekler

Sperm DNA hasarını azaltan yiyecek ve içecekler hastalar tarafından sıklıkla araştırılmaktadır. Sperm DNA hasarına iyi gelecek yiyecekler;

C ve E Vitamini; taze sebze ve meyveler tüketilerek bol miktarda C ve E vitamini edinilmiş olur. bu iki vitaminden zengin yiyeceklerin antioksidan özellikleri nedeniyle sperm DNA hasarı azalmaktadır.

Omega 3; balıklar en zengin omega 3 içeriğine sahip besin grubudur. Haftada 2 kez düzenli balık tüketimi önerilmektedir.

D vitamini; süt ve süt ürünleri, tam tahıllı undan yapılmış yiyecekler, yulaf ezmesi, badem, elma, muz, brokoli gibi besinlerde D vitamini bulunmaktadır. D vitamini tüketiminde dikkat edilmesi gerekmektedir çünkü yüksek düzeylerde D vitamini kullanmanın sağlık açısından ciddi zararlı etkileri bulunmaktadır.

Selenyum, Çinko; balık, hindi eti, ıspanak, süzme peynir, mercimek, yumurta, kahverengi pirinç gibi besinler selenyum ve çinkodan zengin besinlerdir.

Mikro TESE İşlemi

Sperm testislerde üretildikten sonra erkek genital sisteminde bazı kanallardan geçer ve sonrasında penisten dışarı çıkmaktadır. Sperm bu kanallardan geçerken sperm DNA hasar riski artmaktadır, bu nedenle tüp bebek tedavisinde sperm DNA hasarı daha düşük olan spermler elde etmek için mikro TESE denilen bir yöntem kullanılmaktadır. Mikro TESE işleminde spermler direk olarak testisten biyopsi yöntemiyle elde edilmektedir. Böylece tüp bebek tedavisinde yumurtaları döllemek için sperm DNA hasarı daha düşük olan spermler elde edilip, bu spermler kullanılır.

Sperm DNA hasarı yüksek olması durumunda spermin embriyo gelişimi üzerine olumsuz etkisini ortadan kaldırmak için tüp bebek tedavisinde mikroenjeksiyon yöntemi kullanılmaktadır. Bunun dışında sperm DNA hasarı en az olan spermi seçmek için IMSI yöntemi kullanılmalıdır. Çünkü IMSI yöntemiyle, tüp bebek tedavisinde yumurtayı döllemek için en kaliteli, şekli ve yapısı en düzgün sperm seçilebilmektedir.

Sperm DNA Hasarı Yüzde Kaç Olmalı?

Sperm DNA hasarı yüzde 15 ve altında (<%15) olmalıdır. Sperm DNA hasarı %30’un üzerinde olması anormal olarak kabul edilmektedir ve yüksek sperm DNA hasarı olarak kabul edilmektedir. Sperm DNA hasarı %30 ve üzerinde olması durumunda kısırlık riski, düşük riski ve tüp bebek başarısızlık riski anlamlı olarak artmaktadır.

Kimlere Sperm DNA Hasarı Testi Yapılmalıdır?

Gebelik isteyen çiftlerin gebe kalamama nedenleri araştırılırken erkeklerle ilgili testler; ilk aşamada istenen spermiogram testi iken sperm DNA hasarı testi bazı durumlarda istenmektedir. Sperm DNA hasarı testi bazı özel durumları olan çiftlerde yapılmalıdır, her çifte sperm DNA hasarı testi yapılmamalıdır. Sperm DNA hasarı testi yapılması gereken durumlar;

Açıklanamayan kısırlık problemi
Tekrarlayan düşükler
Tüp bebek başarısızlıkları
Sperm testinde ciddi bozukluk
Erken dönemde gebelik kayıpları
Embriyo gelişim problemi
Düşük embriyo kalitesi

Yukarıda belirtilen özel durumları olan çiftlerde erkeklere sperm DNA hasarı testi yapılması gerekir ve sperm DNA hasarı yüksek çıkan erkekler bu açıdan tedavi altına alınmalıdır.

Sperm DNA Testi Yanlış Çıkabilir mi?

Sperm DNA testi sonuçları değişkenlik gösterebilmektedir. Sperm DNA hasarı test sonucu yüzde kaç olduğunda anormal kabul edilmeli? bu sorunun net bir cevabı olmamakla birlikte genellikle %30 ve üzerindeki değerler anormal kabul edilmektedir. Ancak sperm DNA hasarı ve onarımı ile ilgili mekanizmalar halen tam olarak açıklanamadığı için sperm DNA hasarı için sınır değerin ne olması gerektiği hakkında farklı görüşler bulunmaktadır.