Gebelik istemi olan ve belirli bir süre korunmasız cinsel ilişkiye rağmen gebe kalamayan çiftlerde; erkekte bir problem olup olmadığını araştırmak için yapılan testlerin başında sperm testi (spermiyogram, semen analizi) gelmektedir. 

Sperm testi yaklaşık olarak 2-4 günlük cinsel perhiz sonrasında verilmelidir. Çünkü; yeterli cinsel perhiz uygulanmadan erken verilen sperm testlerinde; semen miktarında düşüklük ortaya çıkabilmektedir. Ancak sperm hücrelerinin hareketliliği veya morfolojisi (sperm hücre yapısı) üzerinde kısa süreli cinsel perhizin (< 2gün) bir etkisi yoktur.

Uzun süreli cinsel perhiz sonrası verilen sperm testlerinde ise;

• Semen miktarı artar
• Ölü veya hareketsiz sperm hücre sayısı artar
• Anormal yapılı sperm oranı artar.

Bu nedenle; sperm testi belirtilen cinsel perhiz sürelerine dikkat edilerek verilmelidir, bu şekilde yanlış sonuç çıkmasının önüne geçilmiş olacaktır.

Toplama yönteminden bağımsız olarak, semen örneği toplandıktan sonra 1 saat içinde değerlendirilmelidir.

Eğer sperm testi sonuçlarında bir anormallik saptanırsa sperm testi mutlaka 4 hafta sonra tekrar edilmeli ve ilk testte çıkan anormallik 4 hafta sonra verilecek olan ikinci sperm testinde de teyit edilmelidir. Çünkü sperm testinde bakılan parametreler hiç bir problem saptanmamış erkeklerde bile zaman içerisinde değişkenlik gösterebilmektedir.

Normal Referans Değerler

Sperm testi parametrelerinin normal değer sınırları;

Volüm	1.5 ml
Sperm Konsantrasyonu	15 milyon/mililitre
Toplam Sperm Sayısı	39 milyon
Toplam Hareketlilik	%40
İleri Doğru Hareketlilik	%32
Normal Yapıda Sperm Oranı	%4

Sperm testi sonucunda, değerler belirtilen normal sınırların altında çıkarsa ek klinik ve labaratuvar değerlendirmesi gerekmektedir. Hafif düzeyde düşük çıkan semen volümü, sperm motilitesi ve anormal sperm oranı normal olduğunda çok az öneme sahip olabilir. Ancak; semen volümü belirgin şekilde azalmışsa, hareketli sperm yüzdesi çok düşük çıkmışsa ya da normal sperm oranı çok düşükse; mutlaka  detaylı olarak değerlendirilme gerekir.

Erkeğe bağlı kısırlık riski; sperm sayısı, hareketliliği veya normal sperm oranı değerlerinden

• biri anormal olduğunda 2-3 kat
• ikisi anormal olduğunda 5-7 kat
• üçü de anormal olduğunda 16 kat artmaktadır.

Semen (Meni) Miktarı

Sperm testinde, meni miktarı azsa veya yoksa aşağıdaki nedenlerden bir tanesi bu problemin sebebi olabilir. Nedir bu nedenler?

• Başarısız boşalma
• Kaba örneğin düzgün toplanamaması
• Kısa cinsel perhiz süresi (2 günden kısa cinsel perhiz)
• Doğuştan sperm kanalı yokluğu
• Sperm kanallarında tıkanıklık
• Ciddi şekilde azalmış hormon düzeyi

Meni miktarında azalmaya neden olabilecek bu problemler açısından erkek detaylı olarak değerlendirilmelidir ve gerekli tedaviler uygulanmalıdır.

Sperm Yoğunluğu ve Toplam Sperm Sayısı

Bu noktada karşımıza çıkan problemleri şu şekilde tanımlayabiliriz.

Azospermi: Menide hiç sperm hücresi olmaması

Oligospermi: Sperm yoğunluğunun 15 milyon/ml den düşük olması

Şiddetli Oligospermi: Sperm yoğunluğunun 5 milyon/ml den düşük olması

Azospermi nedenlerini, ne yapılması gerektiğini, nasıl tedavi edildiğini “AZOSPERMİ” başlıklı yazımızda detaylı olarak okuyabilirsiniz. 

Burada önemli bir durum “şiddetli oligospermi” sonucudur. Şiddetli oligospermiye; 

• varikosel, 
• hormonal bozukluklar, 
• sperm kanallarınadaki tıkanıklıklar veya fonksiyonel problemler ve 
• genetik anormallikler sebep olabilmektedir. 

Bu nedenle; şiddetli olispermi saptanması durumunda hastalar mutlaka 

• ultrasonla sperm kanal tıkanıklığına neden olabilecek durumlar açısından değerlendirilmeli. 
• Hormon düzeylerinde ki anormallikler (FSH, LH, Androjen, Testesteron) açısından gerekli hormon testleri yapılmalı. 
• Şiddetli oligospermi olgularında da genetik anormallik riski artmış olduğu için genetik testler gerek görüldüğü durumlarda yapılmalıdır.

Genetik, hormonal, ultrason değerlendirmesi sonrasında şiddetli oligospermiye neden olan durum saptanıp uygun tedavinin başlanması gerekiyor. 

Şiddetli Oligospermi Varlığında Gebelik İçin Ne Yapılmalı?

Şiddetli oligospermisi olan erkeklerde sperm sayısı çok düşük olduğu için normal yolla gebelik elde etme şansı ciddi olarak azalmıştır.  

Eğer herhangi bir neden bulunamazsa şiddetli oligospermi varlığında gebelik istemi olan çiftlerde aşılama tedavisi veya tüp bebek tedavisi uygulanarak gebelik elde edilebilmektedir. 

Sperm Hareketliliği (Sperm Motilitesi)

Sperm hareketlilik oranı, hareket eden sperm sayısının toplam sperm sayısına oranı olarak kabul edilmektedir. Sperm hareketlilik derecesi kendi arasında 4 gruba ayrılmaktadır.

Grade 4: ileri hızlı hareketli 

Grade 3: ileri yavaş hareketli

Grade 2: ileri hareketin olmadığı ancak yerinde hareketli

Grade 1: hareketsiz spermler 

İleri hareketli sperm sayısı hesaplanırken Grade 3 ve 4 spermler hesaplamaya dahil edilirken; toplam hareketli sperm sayısı hesaplanırken Grade 2-3-4 spermler hesaplamaya dahil edilir. 

 Genel olarak düşük sperm hareketliliği (astenospermi) 

• testis veya epididimal fonksiyon bozukluğunu gösterir.
• genital sistem enfeksiyonları (semende lökosit),
• sperm kanallarının kısmi darlığı, varikosel veya 
• uzun cinsel perhiz süreleriyle ilişkili olabilmektedir. 

İleri hareketli sperm sayısı oranı %32’nin altındaysa erkek infertilitesi riski 5 kat artmaktadır. 

Sperm Hareketliliğinde Problem Olan Çiftlerde Gebelik Tedavisi 

İleri hareketli sperm sayısı azaldıkça gebelik oluşma şansı da azalmaktadır. Bu durumda gebelik için aşılama veya tüp bebek tedavisi uygulanabilmektedir. 

Eğer toplam ileri hareketli sperm sayısı 5 milyonun altındaysa aşılama tedavisinin başarı şansı çok azalmaktadır. Bu değer 1 milyonun altındaysa aşılama tedavisi tercih edilmemelidir. 

Toplam ileri hareketli sperm sayısı 1 milyonun altındaysa tüp bebek tedavisi tercih edilmelidir.

Sperm Yapısı (Morfolojisi)

Sperm morfolojisi (yapısı) sperm üretim mekanizmasının kalitesini gösteren bir parametredir. Sperm yapısındaki anormallikler sperm hücresinin 3 farklı bölgesinde görülebilmektedir;

I) Spermin baş kısmı

II) Spermin boyun kısmı

II) Spermin kuyruk kısmı

Sperm yoğunluğu ve ileri hareketli sperm yüzdesi infertil erkekleri; fertil erkeklerden ayırmada değerli olsa da, sperm yapısı (morfolojisi) en ayırt edici değerlerden biridir.

Anormal yapıda ki sperm oranı arttıkça normal yoldan gebelik şansı da bir o kadar azalmaktadır. Çünkü şekil bozukluğu olan spermlerin yumurtayı dölleme kapasitesi çok düşüktür. 

Sperm Şekil Bozukluğu Olan Çiftlerde Gebelik Tedavisi

Sperm şekil bozukluk oranı aşılama tedavisinin başarı şansını belirleyen önemli bir kriterdir. Çok ciddi sperm hücre anormalliklerinde aşılama tedavisinin başarı şansı azalmaktadır. 

Sperm morfolojisinde (yapısal) ciddi problem saptanan hastalarda; tüp bebek tedavisinde, IMSI adı verilen teknikle (çok büyük büyütme imkanı sağlayarak en sağlıklı spermin seçilme imkanını sağlayan bir yöntem) normal yapıda ki sperm hücreleri bulunarak yüksek gebelik başarısı yakalanabilmektedir. 

Çünkü; tüp bebek tedavisinde bile sperm şekil bozuklukları, spermin yumurtayı dölleme oranını olumsuz etkilemektedir. Bu nedenle tüp bebek tedavisinde yüksek gebelik başarısı için sağlıklı yapıda ki spermlerin bulunarak, bu spermlerin kullanılması gerekiyor.